آرد ، نان ، كيك و كلوچه ، شيريني و شكلات

در انتخاب لايه هاي مختلف که در بسته بندي محصول استفاده مي شوند يکي از مسايل مهم علاوه بر ممانعت کنندگي آن نسبت به اکسيژن، نور و رطوبت عدم نفوذپذيري آن نسبت به ترکيبات فرار مي باشد.علي الخصوص در مورد محصولاتي مثل قهوه، ادويه جات و پودر آبميوه جات و سبزيجات معطره و غيره که با ويژگي عطر و طعم خاص خود شناخته مي شوند.

يعني ماده بسته بندي بايد علاوه بر حفظ اين ترکيبات معطره از نفوذ ترکيبات معطره مولد عطر و طعم نامطلوب در محصول نيز جلوگيري نمايد.
که اين مواد ممکن است از 3 طريق وارد محصول گردد:
1- در اثر تجزيه ماده بسته بندي
2- از طريق نفوذ ترکيبات افزودني ماده بسته بندي
3- از محيط اطراف بسته بندي
بنابراين يکي از مسايل مهمي که در ارتباط با انتخاب ماده بسته بندي براي محصول درنظر گرفته مي شود تاثير متقابل محصول و بسته بر روي هم مي باشد که اصطلاحاً Interaction مي گويند.

مهم ترين ويژگي هايي که در انتخاب مواد بسته بندي مورد توجه قرار مي گيرند عبارتند از :
1- عدم تاثير متقابل سوء بين محصول و ماده بسته بندي:
در اين مورد اثر محصول غذايي بر روي ماده بسته بندي و اثر ماده بسته بندي بر روي محصول به طور متقابل مطرح مي باشد. ماده بسته بندي از طرق مختلف مي تواند اثرات سوء بر محصول ايجاد کند:

الف) از طريق انتقال مونومرهاي سازنده آن که به طور آزاد در بافت ماده پليمري وجود دارند و يا درنتيجه حرارت فرايندهاي شکل دهي به واسطه تجزيه حرارتي آزاد شده اند. انتقال اين مونومرهاي آزاد به محصول باعث مسموم شدن محصول مي گردد.
از سوي ديگر انتقال ترکيبات افزودني که به منظور بهبود ويژگي هاي ماده بسته بندي به کار رفته اند به درون محصول مطرح مي باشد، که در صورت استفاده بيش از حد مجاز در ماده بسته بندي انتقال آنها باعث ايجاد مسموميت مي گردد. در اين مورد مي توان به استفاده از ترکيبات نرم کننده يا Plasticizer اشاره کرد که به خصوص درمورد ماده پليمري Poly Vingl chlorile يا P.V.C مورد استفاده قرار مي گيرد.
اين ماده بسته بندي به صورت فيلم سخت تهيه مي گردد. بنابراين فيلم آن انعطاف لازم را ندارد و در مواردي که انعطاف فيلم مدنظر باشد از اين ترکيب افزودني، استفاده مي شود . اين ترکيبات جزء ترکيبات آروماتيک هستند که سرطان زا هستند. از سوي ديگر مونومر سازنده PVC يعني وينيل کلرايد يا VC به محصول منتقل مي گردد و اين عامل نيز سرطان زا مي باشد. بنابراين اصولاٌ استفاده از P.V.C به واسطه اين اثرات سوء در بسته بندي محصولات غذايي بسيار محدود مي گردد.

ب) انتقال ترکيبات از محصول و اثرات سوء آن بر ماده بسته بندي نيز حايز اهميت است. در چنين مواردي ماده بسته بندي بايد نسبت به ترکيبات واکنش دهنده از محصول مورد نظر، مقاوم باشد. يکي از موضوعات تحقيقي که در سال هاي اخير مورد توجه قرار گرفته مربوط به اثراتي است که ازسوي محصولات بسته بندي شده در قوطي هاي 4 گوش چند لايه به نام Tetra brik يا تتراپک Tetra Pack روي مي دهد. تحقيقات انجام شده نشان مي دهد ترکيبات اسيدي محصول مي تواند بر روي اين نوع بسته بندي اثر گذارد.
اين نوع بسته بندي از 5 لايه تشکيل يافته است. اين لايه ها از درون به بيرون عبارتند از :
لايه پلي اتيلني مجاور با محصول، آلومينيوم فويل، لايه پلي اتيلني، مقوا و پس از آن نهايتاً لايه پلي اتيلني مجاور به هوا.
هر کدام از اين لايه ها با هدف خاصي تهيه شده اند:
- لايه داخلي پلي اتيلني اولا به عنوان فيلم خنثي و با محصول واکنش نداده و ثانيا قابليت دوخت حرارتي P را فراهم مي کند.
- لايه آلومينيوم فويل براي ممانعت از حضور نور بکار برده مي شود.
- لايه پلي اتيلني مياني اولا نقش ممانعت کنندگي دارد وثانياً عامل چسباننده مقوا و آلومينيوم فويل مي باشد.
- لايه مقوا استحکام بسته و قابليت چاپ را تامين مي کند.
- لايه پلي اتيلني خارجي از چاپ روي مقوا محافظت مي کند و آن را براق مي کند.
در چنين ماده بسته بندي مرکب امکان نفوذ برخي ترکيبات اسيدي وجود دارد. ترکيبات اسيدي نفوذ کننده دو نوع اسيد يعني اسيد استيک و اسيد پروپيونيک قادرند از لايه پلي اتيلني عبور کرده و با لايه آلومينيوم فويل واکنش دهند که در اين صورت اولا باعث خوردگي اين لايه ها شده، ثانيا اين لايه ها از هم جداشده و در برخي موارد ديده شده که نمک آلومينيومي اسيد نفوذ کرده، قادر است به طور مجازي باعث چسبيدن دو لايه پلي اتيلني گردد.
ترکيبات ديگر مثل اسيد سيتريک و اسيد ماليک چنين نفوذي را نشان نداده اند. به همين دليل اين مشکل در رابطه با آن ميوه جات کمتر ديده شده اند. با اين توضيح چنين بسته بندي که به نام Laminated Layers ناميده مي شود بر روي محصولاتي مثل سرکه و انواع سس هاي حاوي سرکه مناسب نمي باشد چرا که نفوذ اسيد استيک باعث جداشدن لايه ها و پديده اي موسوم به Delamination يعني عکس لامينه شدن مي گردد.

۲- از ديگر ويژگي هايي که بايد در انتخاب ماده بسته بندي دقت گردد ويژگي هاي مکانيکي ماده بسته بندي يعني مقاومت آن در برابر برخورد ضربه و سوراخ شدگي است.

۳- مقاومت حرارتي ماده بسته بندي
بسياري از محصولات غذايي بلافاصله پس از فرآوري يعني به صورت گرم و داغ در داخل بسته بندي وارد مي شوند و همچنين بسياري از محصولات را به شکل آماده به مصرف توليد مي کنند و تنها در هنگام مصرف نياز به حرارت دهي مجدد جهت گرم کردن نهايي يا پخت نهايي وجود دارد. بنابراين مقاومت حرارتي ماده بسته بندي حايز اهميت است.

۴- کم بودن وزن مخصوص ماده بسته بندي:
اين مساله به طور مشخص از نظر حمل و نقل اهميت دارد و ويژگي اصلي مواد پليمري و برتري آن بر فلزات و شيشه از اين نقطه نظر مي باشد.

۵- از نقطه نظر قابليت مشاهده محتويات درون بسته و جذاب نمودن ظاهر بسته اين مساله امري مطلوب است. اما در عين حال از نقطه نظر حساسيت محصول غذايي نسبت به تابش نور در بسياري از موارد لازم است ماده بسته بندي از نوعي انتخاب شود که از اثرات سوء نور بر روي محصول غذايي ممانعت کند. در اين مورد معمولا از رنگي کردن بسته با استفاده از رنگدانه ها و يا متابوليزه کردن بسته به استفاده از رسوب آلومينيوم بر روي ماده بسته بندي و يا با استفاده از يک لايه مستقل از فويل آلومينيوم در کنار ماده بسته بندي اصلي کمک گرفته مي شود.